Zamek na piasku | wystawa zbiorowa
5 lipca – 8 sierpnia 2025
wernisaż: 5 lipca, godz. 19:00
udział biorą: Krystian Truth Czaplicki, Oskar Dawicki, Marcin Dudek, Piotr Gromniak, Szymon Kobylarz, Kamil Kukla, Norman Leto, Jerzy Lewczyński, Michał Łuczak, Dominik Ritszel, Filip Rybkowski, Michał Sroka, Grzegorz Sztwiertnia, Andrzej Tobis, Michał Zawada
Patrzenie na męskość to zadanie niełatwe. Bo jak przyglądać się zjawisku, które przez stulecia uznawano za coś oczywistego i w swej oczywistości niemal przezroczystego? Jak prowadzić refleksję o roli, która przez pokolenia nie podlegała dyskusji? Czy wzorzec ten ulega przemianom, czy ciągle tkwimy w zaklętym kręgu dawnych wyobrażeń o męskiej hegemonii? Czy uważne przypatrywanie się zmieniającym oczekiwaniom wobec mężczyzn pozwoli nam na przepracowanie trudnego dziedzictwa i umożliwi przepisanie historii kultury i czy w ogóle da się rozbroić toksyczne archetypy determinujące ideał męskiego panowania? I czy ostatecznie pytania o męskość mogą pomóc w rozumieniu współczesnych zmian społecznych i politycznych?
Wiemy, jak mówić o rasie, gdy mowa o ludności kolorowej, wiemy, jak mówić o seksualności, gdy mówimy o osobach LGBT, wiemy, jak mówić o genderze, gdy mowa o kobietach, ale mówić o heteroseksualnym białym mężczyźnie jest wciąż niezwykle trudno – twierdził Michael Kimmel, przywołany niedawno przez Wojciecha Śmieję w jego książce Po męstwie.
Dyskusja nad współczesną męskością w przestrzeni sztuk wizualnych dopiero się zaczyna. Wystawa „Zamek na piasku” jest eksperymentalnym polem, w którym artyści i kuratorzy przyglądają się tym napięciom, próbując odnaleźć język mówienia o momencie zmiany – przekraczania stworzonych w przeszłości modeli funkcjonowania mężczyzny w zbiorowości i poszukiwania dla niego nowego miejsca.
– Tradycyjny patriarchalny model funkcjonowania zachodnich społeczeństw trzeszczy w posadach. Wznoszony przez wieki warowny gmach męskiego przywileju nie stanowi już trwałej zapory, a jego mury przepuszczają coraz więcej, otwierając się na przestrzenie krytycznego i autokrytycznego namysłu. Nawet w dobie konserwatywno-patriarchalnego zwrotu w globalnej polityce, męskość nie jest w stanie utrzymać swojego dotychczasowego znaczenia, a przyjmowanie desperackich defensywnych pozycji i snucie marzeń o rekonstrukcji dawnych porządków, jest tego procesu najdobitniejszym przykładem – piszą kuratorzy.
Nie ma już jednej męskości – pojęcie to pojawia się już tylko w liczbie mnogiej, a zbiór opowieści o współczesnym mężczyźnie coraz bardziej się poszerza. Wystawa „Zamek na piasku” pozwala wybrzmieć części głosów, które snują opowieść o męskim podmiocie. Przepracowuje mityczne wyobrażenia o zdobywcach, wojownikach, opancerzonych ciałach, nie odwracając się od płynnych tożsamości i cielesności delikatnej i naznaczonej traumą. Artyści przyglądają się męskościom z perspektywy cielesności i seksualności, emocjonalności, wychowania, relacji międzyludzkich, pracy i kryzysów.
Na wystawie zobaczymy m.in. wideo „Łzy szczęścia” Oskara Dawickiego z muzyką Pawła Mykietyna, obrazy Kamila Kukli i Piotra Gromniaka oraz instalację dźwiękową Michała Zawady wykorzystującą nagrane w dzieciństwie taśmy rejestrujące dziecięcą codzienność, przesyłane do matki przebywającej za oceanem. Kwestię roli ojca podejmie Andrzej Tobis w kolejnej odsłonie swojego kontynuowanego od lat, wspaniałego cyklu „A-Z (Gabloty edukacyjne)”. Fotografia „der Vater / ojciec” przedstawiająca niszczejący mural z zarysem sylwetki mężczyzny i dziecka, może być odczytywana jako metafora erozji tradycyjnego modelu ojcostwa. Marcin Dudek pokaże instalację „Trans Hooligans”, podejmującą krytyczny dialog z subkulturą, z którą sam był związany i ukazującą jej niewypowiedziane aspekty: przemoc, rasizm, kult ciała i bezrefleksyjność wobec rzeczywistości. Spośród prac znakomitego fotografa Michała Łuczaka, kuratorzy wybrali na wystawę m.in. zdjęcia z cyklu „Extraction”, gdzie ciała górników pokryte węglowym pyłem są nie tylko symbolem siły i statusu, ale i przedmiotem eksploatacji. Eksploracja ziemi staje się tu nie tylko procesem geologicznym, ale również tożsamościowym – wydobywanie węgla zostawia trwały ślad w pokładach skalnych i ciałach mężczyzn. Jednak w obliczu odchodzenia od górnictwa ta forma tożsamości ulega erozji. Zdjęcia Łuczaka to współczesne rozwinięcie motywu podejmowanego m.in. przez klasyka polskiej fotografii Jerzego Lewczyńskiego, którego pracę „Nieznany” z 1959 roku również będzie można zobaczyć na wystawie.
Wystawę „Zamek na piasku” w CSW Kronika w Bytomiu można oglądać do 8 sierpnia. Ekspozycji towarzyszą dodatkowe wydarzenia. Okazją do poznania kuratorów i artystów będzie wernisaż, 5 lipca o godz. 19:00. 15 lipca o 18:00 Kronika zaprasza na spotkanie z Wojciechem Śmieją, literaturoznawcą z Uniwersytety Śląskiego i autorem książki „Po męstwie”, a 8 sierpnia o 18:00 z okazji finisażu na oprowadzanie kuratorsko-autorskie i pokaz filmów z kolekcji Galerii Arsenał w Białymstoku.
kuratorzy: Szymon Kobylarz, Kamil Kukla, Filip Rybkowski, Michał Sroka, Michał Zawada
Współpraca: Fundacja Galerii Piana, Centrum Sztuki Galeria EL, Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Akademia Tarnowska. Patronat medialny: Notes na 6 Tygodni, Magazyn Szum.