Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie realizuje projekt dostosowania budynku przy ul. Smoleńsk 9 – siedziby Biblioteki Głównej ASP, Wydziału Form Przemysłowych, Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki oraz Wydziału Grafiki – do potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz obowiązujących przepisów przeciwpożarowych. Kluczowym elementem przedsięwzięcia jest instalacja zespołu wind oraz platform schodowych, w tym windy w świetle klatki schodowej i windy zewnętrznej zlokalizowanej w oficynie.
Projekt realizowany w porozumieniu i pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków
Budynek przy ul. Smoleńsk 9, dawniej siedziba Muzeum Techniczno-Przemysłowego, zaprojektowany przez Franciszka Mączyńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, z fasadą Józefa Czajkowskiego, figuruje w Gminnej Ewidencji Zabytków pod numerem A-112 od 1965 roku. Z tego względu wszystkie działania ASP podejmowane są w ścisłej współpracy z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków (WUOZ) oraz pod jego nadzorem konserwatorskim.
Zgodnie z dokumentacją projektową i wytycznymi WUOZ:
- Lokalizacja windy w świetle (duszy) klatki schodowej została zaproponowana w miejscu, które w oryginalnym projekcie architektonicznym Tadeusza Stryjeńskiego również przewidziane było jako przestrzeń pod urządzenie dźwigowe.
- Poręcz klatki schodowej została zaprojektowana modułowo – tak, by umożliwić jej częściowy demontaż bez ingerencji w zabytkową strukturę.
- Forma windy została zaakceptowana przez WUOZ – jej stylistyka nawiązuje do rozwiązań architektonicznych z początku XX wieku i harmonizuje z zabytkowym charakterem wnętrza.
- Zaprojektowana została także winda zewnętrzna zlokalizowana w oficynie, która zapewni dostępność dla osób z ograniczeniami ruchu w budynku oficyny.
- Projektowany zespół wind i platform schodowych, a także minimalizacja progów w drzwiach do pomieszczeń, zapewni dostęp osób z niepełnosprawnościami do całego budynku ASP, na wszystkich jego kondygnacjach.
- Powołana zostanie komisja konserwatorska z udziałem przedstawicieli WUOZ, która będzie opiniować szczegóły projektu na kolejnych etapach jego realizacji.
- Prace prowadzone będą pod nadzorem uprawnionego konserwatora dzieł sztuki, a w przypadku robót ziemnych – przy zapewnieniu nadzoru archeologicznego, zgodnie z wymaganym pozwoleniem konserwatorskim.
Głównym założeniem jest wykonanie szybu windowego nieprzesłaniającego klatki schodowej. Zastosowanie pełnego przeszklenia szybu umożliwi eksponowanie poszczególnych elementów klatki schodowej: balustrad, kamiennych stopni oraz witraży.
Projekt Stryjeńskiego
Dostępność jako obowiązek ustawowy i wyraz odpowiedzialności społecznej
Budowa windy w budynku ASP przy ul. Smoleńsk 9 stanowi nie tylko inwestycję infrastrukturalną, lecz przede wszystkim realizację ustawowego obowiązku zapewnienia dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, wynikającego z Ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Zgodnie z art. 4 ustawy, podmioty publiczne – w tym uczelnie wyższe – są zobowiązane, a nie jedynie uprawnione, do podejmowania działań mających na celu usuwanie istniejących barier oraz przeciwdziałanie ich powstawaniu. Ustawodawca nakłada także obowiązek planowania i prowadzenia działalności z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w możliwie największym stopniu.
ASP, jako uczelnia publiczna, odpowiada na te wymagania, wdrażając rozwiązania zgodne z art. 6 ustawy – w szczególności dotyczące zapewnienia:
- wolnych od barier pionowych i poziomych przestrzeni komunikacyjnych,
- dostępu do wszystkich pomieszczeń dydaktycznych i administracyjnych,
- urządzeń umożliwiających dostęp do wszystkich pomieszczeń dydaktycznych i administracyjnych,
- rozwiązań zapewniających bezpieczną ewakuację osób z niepełnosprawnościami oraz osób ze szczególnymi potrzebami, osób starszych, osób po urazach, rodziców z dziećmi.
Również z punktu widzenia prawa europejskiego – Konwencja o prawach osób z niepełnosprawnościami (KPON), przyjęta przez ONZ w 2006 r., a ratyfikowana przez Polskę w 2012 r., zobowiązuje państwa-strony – w tym Polskę – do zapewnienia dostępności osobom z niepełnosprawnościami w różnych sferach życia, w tym również dostępności architektonicznej.
Podjęcie decyzji o instalacji windy w zabytkowym obiekcie jest efektem nie tylko wymagań prawa, ale i świadomości, że brak dostępności jest barierą krytyczną, uniemożliwiającą wielu osobom udział w życiu akademickim na równych prawach. ASP dąży do tego, by swoją przestrzeń edukacyjną budować na wartościach równości, szacunku i pełnego włączenia społecznego – zgodnie z ideą dostępności rozumianej jako prawo, a nie przywilej.
Dostępność obiektu dydaktycznego to nie tylko kwestia formalna, ale również wyraz troski o równość i inkluzywność – umożliwia osobom z niepełnosprawnościami i ze specjalnymi potrzebami (seniorzy, osoby z małymi dziećmi) pełne korzystanie z zasobów, które udostępniamy. Ma to istotne znaczenie zarówno dla studentów, pracowników, jak i kandydatów zainteresowanych studiami na Akademii. Realizujemy w ten sposób zapisy wynikające z Art. 11. 1. Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, który stanowi, że jednym z podstawowych zadań uczelni wyższej jest stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie przyjmowania na uczelnię w celu odbywania kształcenia, kształceniu i prowadzeniu działalności naukowej.
Transparentność i poszanowanie dziedzictwa
Realizacja inwestycji została poprzedzona szeregiem analiz i konsultacji, podczas których rozważano różne koncepcje lokalizacji windy – w tym również warianty zewnętrzne. Wskutek tych działań wraz z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków wybrano rozwiązanie najbardziej funkcjonalne i ergonomiczne, a zarazem najmniej ingerujące w strukturę zabytkowego budynku – tj. montaż windy wewnętrznej w świetle klatki schodowej, w miejscu przewidzianym pierwotnie przez architekta Tadeusza Stryjeńskiego oraz montaż windy zewnętrznej we wnęce południowej elewacji.
Dwie wersje projektu
